اشاره:
گردآوری گذران وقت افراد جامعه از موضوعاتی است که در سالهای اخیر مورد توجه برنامهریزان و محققان مطالعات اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورها قرار گرفته است. بررسی متوسط زمان سپری شده توسط افراد جامعه در هر گروه فعالیت و در نتیجه شناخت الگوی گذران وقت افراد در هر یک از گروههای مختلف اجتماعی، مبنایی برای برنامهریزی در زمینه مسائل اجتماعی ـ اقتصادی کشور را فراهم میکند.
طرح آمارگیری گذران وقت با هدف ارائه اطلاعات مربوط به شناخت نوع و مدت زمان فعالیتهای انجام شده توسط افراد جامعه و بررسی تغییرات شیوهی زندگی افراد در فصول متوالی سال، توسط دفتر آمارهای جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در سال گذشته تهیه، طراحی و اجرا شده و نتایج آن به تازگی در پایگاه اطلاع رسانی مرکز آمار منتشر شدهاست
طرح آمارگیری گذران وقت برای اولین بار در فصل پاییز سال 1387 در نقاط شهری کشور اجرا شد. دراین آمارگیری جمعآوری اطلاعات برای اولین بار توسط خانوار به روش خود تکمیلی انجام شد. به این ترتیب که خانوار با توجه به توضیحات مامور آمارگیر و راهنمای خانوار که در اختیار وی قرار میگرفت، شرح فعالیتهای خود را در طول یک شبانهروز به تفکیک دورههای زمانی 15دقیقهای به طور دقیق و شخصی در پرسشنامه ثبت کرده و در زمان مراجعه مامور آمارگیر تحویل وی میداد.
در این طرح خانوارهای نمونه از چارچوب سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 انتخاب شدند. به منظور برآورد تغییرات متوسط زمان سپری شده توسط افراد برای فعالیتهای مختلف، از روش نمونهگیری چرخشی استفاده شده است.
همه فعالیتهایی که فرد در طول یک شبانهروز انجام میدهد، براساس طبقهبندی بینالمللی فعالیتها برای آمارگیری گذران وقت ICATUS به 15 گروه اصلی تقسیم می شوند. هر یک ازاین گروهها یک گروه فعالیت به شمار میروند.
این طبقهبندی به صورت زیر است:
- کار برای شرکتها یا شبه شرکتها، موسسات غیر انتفاعی و دولت (کار در بخش رسمی) ؛
- کار برای خانوار در فعالیتهای تولیدی ابتدایی ؛
- کاربرای خانوار در فعالیتهای تولیدی غیر ابتدایی ؛
- کار برای خانوار در فعالیتهای ساختمانی ؛
- کار برای خانوار در ارائهی خدمات برای کسب درآمد ؛
- ارائه خدمات داخلی بدون دستمزد برای مصرف نهایی در خود خانوار ؛
- ارائه خدمات مراقبتی بدون دستمزد به اعضای خانوار ؛
- ارائه خدمات به جامعه محلی و کمک به خانوارهای دیگر ؛
- فراگیری ؛
- مشارکت اجتماعی و جامعهپذیری ؛
- رفتن به مکانهای بازدید از رویدادهای فرهنگی، تفریحی و ورزشی ؛
- سرگرمیها، بازیها و دیگر فعالیتهای تفریحی ؛
- شرکت در ورزشهای فضای بسته و فضای باز و دورههای مرتبط ؛
- استفاده از رسانههای جمعی ؛
- نگهداری و مراقبت شخصی .
در این آمارگیری وضع فعالیت افراد در هفت روز پیش ازمراجعه مامور آمارگیری مورد نظر است. هر یک از افراد از این نظر و با توجه به تعریف کار در یکی از گروههای زیر قرار میگیرند:
1- جمعیت فعال اقتصادی: تمام افراد 15 ساله و بیشتر که در طی هفت روز قبل از آمارگیری در تولید کالا و خدمات مشارکت داشته(شاغل) و یا از قابلیت مشارکت برخوردار بودهاند(بیکار)جمعیت فعال اقتصادی محسوب میشوند.
2- شاغل: تمام افراد 15ساله و بیشتر که مطابق با تعریف کار در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری حداقل یک ساعت کار کرده و هر چند در شغل معمولی خود کار نکرده باشند، شاغل محسوب میشوند. علاوه بر این افراد دارای شرایط زیر نیز شاغل به حساب میآیند:
افرادی که دارای شغلی هستند، ولی در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری حداقل یک ساعت کار نکردهاند.
افرادی که در فعالیتهای کشاورزی برای خود کار میکنند و به دلیل فصلی بودن کارشان در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری کار نکردهاند.
افرادی که به دلیل نوبتی بودن کارشان در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری سرکار خود نرفتهاند.
افرادی که از سازمان محل کار خود بورسیه تحصیلی گرفتهاند و مشغول به تحصیل هستند و به این دلیل در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری کار نکردهاند.
افرادی که به دلیل مرخصی، تعطیلات، بیماری و مسافرت و ... در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری سرکار خود نرفتهاند.
افرادی که به دلایلی نظیر تغییرات موقت سازمانی یا خرابی دستگاهها وماشینآلات نداشتن مشتری یا سفارش کار به طور موقت سرکار خود نرفته اند.
افرادی که از کار خود معلق شدهاند ولی پیوند رسمی شغلی دارند.
3- بیکار: تمام افراد 15 ساله و بیشتر که در هفت روز پیش از مراجعه مامور آمارگیری حداقل یک ساعت کار نکردهاند و دارای شغلی نیز نبودهاند، در صورت داشتن دو شرط زیر بیکار محسوب می شوند:
1- در 30 روز گذشته برای جستجوی کار اقدامات مشخصی را نظیر ثبت نام یا پیگیری در موسسات کاریابی، پرس و جو از دوستان، تماس با کارفرمایان، مطالعه آگهیها استخدامی و... انجام داده باشند ؛
2- آماده به کار باشند، یعنی طی یک دوره 15 روز شامل هفت روز گذشته و هفت روز آینده آمادگی شروع کار را داشته باشند.
همچنین افراد زیر بیکار محسوب شدهاند:
افرادی که در انتظار شروع کار جدید هستند، یعنی برای آنان کاری مهیا شده و قرار است درآینده به آن کار مشغول شوند و نیز آماده به کار (طبق تعریف ) هستند.
افرادی که در انتظار بازگشت به شغل قبلی و نیز آماده به کار (طبق تعریف) هستند. منظور از در انتظار بازگشت به شغل قبلی این است که فرد قبلا دارای کار بوده و به دلایلی کار خود را از دست داده و پیوند رسمی شغلی ندارد، ولی در انتظار بازگشت به شغل خود بسر میبرد.
4- جمعیت غیر فعال: تمام افراد 15ساله و بیشتر که در طی هفت روز قبل از آمارگیری در هیچ یک از دو گروه شاغلان و بیکاران قرار نمیگیرند، جمعیت غیر فعال اقتصادی محسوب می شوند.
5- محصل: افرادی که شاغل یا بیکار نباشند و طبق برنامههای آموزش رسمی کشور در حال تحصیل هستند یا در خارج از کشور مشغول به تحصیلاند.
6- دارای درآمد بدون کار: کسانی که شاغل، بیکار(جویای کار) و محصل نمیشوند و دارای درآمد حاصل از بازنشستگی املاک و مستغلات، سودسهام، سپردهها و... هستند، دارای درآمد بدون کار محسوب میشوند.
7- خانهدار: خانهدار به کسانی گفته می شود که شاغل، بیکار(جویای کار) محصل و دارای درآمد بدون کار به حساب نمیآیند و مشغول انجام وظایف خانهداری هستند.
8- سایر: کسانی که در هیچ یک از گروههای بالا قابل طبقهبندی نیستند، در گروه سایر قرار میگیرند.
بر این اساس، متوسط زمان سپری شده توسط جمعیت 15 ساله و بیشتر به تفکیک فعالیتهای گذران وقت بر حسب جنس در نقاط شهری در پاییز سال گذشته نشان میدهد، از کل جمعیت بالای 15سال، مردان و زنان ایرانی دو ساعت و 35 دقیقه از وقت خود را به کار و فعالیتهای شغلی پرداختهاند که این رقم به تفکیک برای مردان چهار ساعت و 36 دقیقه و برای زنان 38 دقیقه بوده است.
همچنین سه ساعت و 17 دقیقه از وقت این جمعیت به خانهداری گذشته که زمان آن برای مردان یک ساعت و 18 دقیقه و برای زنان پنج ساعت و 14 دقیقه است.
این جمعیت تنها یک ساعت و 21 دقیقه از وقت خود را به فعالیتهای آموزشی و فراگیری اختصاص دادهاند که نسبت آن در زنان و مردان یکسان است.
نگهداری و مراقبت شخصی، بیشترین سهم را در زمان روزانه مردم ایران دارد، به طوری که مردان و زنان به طور یکسان بیش از 13 ساعت از وقت شبانهروز خود را به این موضوع اختصاص میدهند.
حدود دو ساعت از وقت مردم به استفاده از رسانههای جمعی میگذرد و مجموع فعالیتهای ورزشی، تفریحی و فرهنگی کمتر از 20 دقیقه از وقت مردم را میگیرد.
مشارکت اجتماعی نیز بیش از یک ساعت و فعالیتهای داوطلبانه نیز فقط دو دقیقه در شبانهروز مردم شهری ایران نقش داشته است.